تئاتر، قرن‌هاست که برای ساختن جامعه‌ای پویا تلاش می‌کند و در این راه از ماجراهای مختلف کمک می‌گیرد. برای بسیاری از ما، نمایش عروسکی شروع آشنایی با دنیای تئاتر است و این مساله بیانگر اهمیت بالای این شاخه از هنرهای نمایشی است. اما ارزش و اعتبار نمایش عروسکی در این نکته خلاصه نمی‌شود و درگیر کردن کودکان با این هنر مزایایی دارد که در ادامه توضیح داده می‌شود.
مزایای نمایش عروسکی : پرورش قوه تخیل
انسانی که از قوه تخیل محروم باشد، چه لذتی از زندگی می‌برد؟ حتی شاید بهتر باشد بپرسیم انسان بدون تخیل، چگونه زندگی می‌کند؟ مگر نه این است که تمام پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیک، از تخیل یک فرد یا یک گروه نشات گرفته‌اند؟
تماشای تئاتر و درگیر شدن با نمایش عروسکی، از جمله تجربیات لذت‌بخشی است که قوه تخیل آدم‌ها و به‌خصوص کودکان را به کار می‌اندازد. در دورانی که سینما و تلویزیون با لشگری از متخصصان فنی و انبوهی از امکانات و تجهیزات، هر شخصیت، داستان و یا موقعیت خیالی را تبدیل به واقعیتی عینی و قابل لمس می‌کنند، این صحنه تئاتر است که یک بار دیگر از قدرت تخیل مخاطبان بهره می‌گیرد تا خود و روایتش را کامل کند.
در دنیای تئاتر، با یک چراغ می‌توان ماه را ساخت و با یک جلوه صوتی، فضای جنگل را در ذهن تماشاگر ایجاد کرد. در این بین، نمایش عروسکی به‌دلیل تاکید بیشتر بر جنبه‌های تخیلی، توانایی بالاتری در خلق یک جهان خیال‌انگیز و رویایی دارد. از آن‌جایی‌که اکثر کودکان با عروسک بازی می‌کنند، پیش‌زمینه خوبی برای برقراری ارتباط با شخصیت‌های عروسکی نمایش دارند؛ چون تجربه‌ای است که شاید روزانه با آن وقت می‌گذرانند.
کودکی که به تماشای نمایش عروسکی نشسته، در بازگشت به خانه با عروسک‌هایی که در اختیار دارد، شروع به خلق داستان و ماجرا می‌کند و نمایش خاص خود را سر و سامان می‌دهد. این همان پرورش قوه تخیل به‌وسیله نمایش عروسکی است که در آینده نیز به کمک فرد می‌آید و حتی در حل مسائل مهم به او یاری می‌رساند.
مزایای نمایش عروسکی : تجربه شکل‌های مختلف زندگی
کودکی که درگیر نمایش عروسکی شود و آن را تبدیل به بخشی از برنامه‌های هفتگی و ماهانه خود کند، همواره این شانس را دارد که به‌جای شخصیت‌های مختلف ببیند، بشنود و در یک کلام، زندگی کند. همان‌طور که گوش دادن به قصه می‌تواند آثار مثبت زیادی روی ذهن و روان کودک داشته باشد، با ورود کودک به دنیای نمایش، شدت این تاثیرات چندبرابر می‌شود. اصولا تئاتر به‌دلیل زنده و ملموس بودن، بیش از دیگر هنرهای نمایشی مخاطب را درگیر می‌کند. نمایش عروسکی کودکان هم از این قاعده مستثنی نیست و تاثیری حیرت‌انگیز بر روحیات فرزندمان به‌جا می‌گذارد.
تماشای یک اجرای عروسکی و درگیر شدن در داستان آن، به کودکانمان این فرصت را می‌دهد که تجربیات زیستی خود را افزایش دهند. به این معنا که نگاه جدیدی نسبت به زندگی پیدا کنند و تجربه‌ای تازه از آن به‌دست آورند. قرار گرفتن در موقعیت‌های مختلف، لمس کردن سختی‌ها و مشکلات شخصیت‌ها و درک لحظات تلخ یا شیرین زندگی آنها، تجربه‌ای زیستی به کودک می‌دهد که در شکل‌گیری شخصیت او در آینده، بسیار تاثیرگذار است.
مزایای نمایش عروسکی : قضاوت منصفانه و همدردی
از آنجایی که نمایش عروسکی مقابل چشمان کودک اجرا می‌شود، بیش از یک فیلم یا کارتون او را درگیر می‌کند و روی عواطف و احساساتش تاثیر می‌گذارد. در چنین موقعیتی، کودک با حواس جمع و تمرکز کامل، ماجراها را دنبال کرده و در مورد نتیجه هریک از کنش‌ها فکر می‌کند. درواقع فرزندمان در حال آموختن داوری است و سعی می‌کند قضاوت درستی در مورد شخصیت‌ها داشته باشد.
نکته اینجاست که تلاش برای رسیدن به قضاوت صحیح و آگاهانه، باعث تقویت حس همدردی در فرزندمان شده و باعث می‌شود که کودک دیگر آدم‌ها را سیاه یا سفید نبیند. زیرا که در جریان رفتار و واکنش‌های آن شخصیت در طول نمایش قرار گرفته و با توجه به اینکه همه اتفاقات در دنیای واقعی کنارش صورت گرفته، درک بهتری از شرایط پیدا کرده است. بنابراین با آگاهی از شرایط و اتفاقاتی که باعث خطای شخص شده، امکان این را دارد که ابتدا با شخصیت نمایش احساس همدردی کند و در مراحل بعدی بتواند معنای گذشت را دریابد. در واقع کودک با دیدن دلایل رخ دادن یک اشتباه از نزدیک، شرایطی را درک می‌کند که گذشت کردن برایش توجیه‌پذیر می‌شود. همدردی و گذشت، دو ویژگی‌ای هستند که به رشد شخصیت کودکمان کمک می‌کنند.
مطمئنا فردی که در دوران کودکی به‌طور مثال نمایشی از «الیور توئیست» چارلز دیکنز را دیده باشد، بعدها برای کمک به نیازمندان جامعه، عزم راسخ‌تری از خود نشان خواهد داد.
مزایای نمایش عروسکی : مشارکت در تصمیم‌گیری‌های جمعی
صحنه تئاتر، صحنه مشارکت و هم‌فکری انسان‌ها با یکدیگر است. درواقع همکاری و درک متقابل است که یک نمایش را شکل می‌دهد. در سال‌های اخیر، گروه‌های نمایشی علاوه‌بر تعامل‌هایی که برای اجرای نمایش بین خود افراد بازیگر نمایش برقرار می‌کنند، شروع به ایجاد تعامل با تماشاگران کرده‌اند. البته این امر سابقه‌ای طولانی در هنر عروسکی، به‌خصوص نمایش‌های دوره‌گردی دارد.
کودکانی که شاهد و درگیر یک نمایش عروسکی‌اند، مانند آنها که پای تلویزیون یا روی صندلی سینما نشسته‌اند، ایستا و بی‌تحرک نیستند. کودکی که درگیر نمایش عروسکی شده، در روند اجرا مشارکت دارد و مدام با شخصیت‌ها، گروه نمایشی و دیگر تماشاگران در ارتباط است.
معمولا در این‌گونه نمایش‌ها، گروه اجرایی نظر مخاطبان را در مورد حوادث پیش رو جویا می‌شود و آنها به‌شکل فردی یا گروهی، رای خود را اعلام می‌کنند. مشارکت کودکان در نمایش عروسکی حتی ممکن است سرنوشت شخصیت‌ها را عوض کند و موجب رستگاری آنها شود.
تئاتر عروسکی در خدمت آموزش
حتی اگر ما والدین به جنبه‌های تخیلی نمایش عروسکی علاقه نداریم یا مورد توجه‌مان نیستند، باز هم دلیل دیگری برای حضور کودکانمان در نمایش‌های عروسکی وجود دارد و آن، آموزش است. تئاتر عروسکی، مکان بسیار مناسبی برای آموزش به کودکان است. از طریق این نمایش‌ها، فرزندمان می‌تواند با مشاغل و حرفه‌های مختلف آشنا شود و درکی اولیه نسبت به آنها پیدا کند.
با استفاده از نمایش عروسکی می‌توان به کودک اهمیت مفاهیم و موضوعات مختلف را یادآوری کرد و یا طریقه درست رفتارهای اجتماعی را به او آموزش داد. بسیاری از مسائل اخلاقی و فرهنگی از جمله اهمیت راستگویی و رفتار مودبانه را می‌توان در قالب نمایش عروسکی به کودکان آموخت و آنها را در مسیر درست زندگی اجتماعی قرار داد.
کودکان معمولا از نصیحت شدن فراری‌اند و نسبت به پند و اندرز شنیدن، واکنش منفی نشان می‌دهند. اینجاست که نمایش عروسکی به کمک می‌آید و آموزش را در مسیر صحیح قرار می‌دهد. تنها کافی است کودک درگیر ماجراهای نمایش شود.
راه ورود به تئاتر عروسکی چیست؟
پیش‌تر به دلایل اهمیت نمایش عروسکی و درگیر کردن کودکان با آن اشاره کردیم و حالا قصد داریم به چگونگی وارد شدن بچهها به این دنیای پرهیجان بپردازیم. حسین فدایی حسین در کتاب تئاتر و کودکی رویدادهای نمایشی برای کودکان و نوجوانان را در سه بخش دسته‌بندی می‌کند:
- رفتن به تئاتر در ساعات مدرسه
- رفتن به تئاتر همراه والدین
- تماشای تئاتر در مدرسه
هرکدام از این سه مورد، لذات خاص خود را دارند و می‌توانند لحظاتی خاطره‌انگیز برای کودکمان بسازند. با توجه به امکانات موجود و شرایط خود کودک، ما می‌توانیم یکی از این مسیرها را انتخاب کرده و فرزندمان را با جهان شگفت‌انگیز نمایش عروسکی آشنا کنیم. نمایش عروسکی برای کودکان پیش دبستانی گزینه‌ای بسیار مناسب برای آشنایی بچهها با هنر نمایش است. زیرا فرزندان‌مان این فرصت را دارند که بدون ترس و تعارف، در کشف یک جهان شگفت‌انگیز مشارکت کنند.
البته یک نکته را نباید فراموش کرد و آن نحوه آشنا شدن کودک با قوانین و مقررات تماشای یک نمایش است. ورود به سالن تئاتر و یادگیری قوانین مربوط به این مکان، مستلزم همراهی و همکاری ما پدرها و مادرهاست؛ که به‌خصوص در اولین برخورد کودکان با نمایش، این نیاز به‌شدت احساس می‌شود. ما به‌عنوان والدین یا مربیان کودکان وظیفه داریم با صبر و حوصله، نکات لازم را به بچهها یادآوری کنیم.
آموزش قوانین حضور در سالن‌های نمایش
برای اینکه کودکمان تجربه خوبی از دیدن نمایش عروسکی داشته باشید بهتر است قبل از حضور در سالن نمایش توضیحات مناسبی به او بدهیم. با این کار هم کودک در مورد مکانی که می‌خواهد برای اولین بار تجربه کند شناخت پیدا می‌کند و هم اینکه خودمان می‌توانیم لذت بیشتری از همراهی کودکمان ببریم.
- بهتر است حداقل یک ربع زودتر از ساعت شروع نمایش در محل نمایش حاضر باشیم و قبل از شروع نمایش وارد سالن شویم.
- در مدتی که زودتر رسیده‌ایم نیازهای کودک مانند دستشویی رفتن و مسئله گرسنگی یا تشنگی‌اش را رفع کنیم.
- بهتر است برای کودک توضیح دهیم که صحبت کردن یا پرسیدن سوال در طول نمایش کار درستی نیست و اگر نمایش را قبلا دیده‌ایم کار خوبی نیست که داستان آن را برای دیگران بیان کنیم.
- اگر اندازه صندلی‌ها برای کودکمان مناسب نیست راهی پیدا کنیم تا دید خوبی به صحنه نمایش داشته باشد؛ مثلا کیف یا چیزی شبیه بالش زیر کودک قرار دهیم یا کمک کنیم پاهایش را زیر خود جمع کند.
- اگر فکر می‌کنیم ممکن است کودک با تاریکی سالن مشکل داشته باشد می‌توانیم در خانه با تاریک کردن فضا، سالن نمایش را صحنه‌سازی کنیم تا واکنش کودک به تاریکی را کنترل کنیم.
درگیر کردن کودکان با نمایش عروسکی، هم حال و هم آینده شان را می سازد
از آن‌چه در خلال سطور این مطلب گفته شد می‌توان نتیجه گرفت که ورود کودکان به نمایش عروسکی و درگیر شدن آنها با این هنر، علاوه بر لذت و سرگرمی، مزایای دیگری هم به همراه دارد. پرورش قوه تخیل و یادگیری موضوعات اجتماعی از مهم‌ترین نتایج ورود کودک به جهان نمایش عروسکی هستند که تا پایان عمر، تاثیرشان را بر شخصیت و زندگی فرد حفظ می‌کنند.
هم‌چنین به این مساله اشاره شد که تماشاگر تئاتر عروسکی، کودکی خود را با مشارکت در امور جمعی و تلاش برای قضاوت عادلانه می‌گذراند و بنابراین در آینده، حس همدردی بیشتری نسبت به انسان‌ها پیدا می‌کند. پس بهتر است فرصت را از دست ندهیم و خودمان دست به کار شویم. آماده‌سازی نمایش عروسکی برای کودکان کار چندان سختی نیست. با همین امکانات موجود در خانه، ما می‌توانیم نمایش عروسکی سایه و نمایش عروسکی حیوانات را آماده اجرا کنیم. تنها کافی است در استفاده از نور، دست‌های‌مان و عروسک‌های خود کودکان، خلاقیت به خرج بدهیم.