افزایش عزت نفس در کودکان – راهکارهای عملی برای والدین

داشتن احساس مثبت به خود یکی از بزرگ‌ترین هدیه‌هایی است که می‌توانیم به فرزندمان بدهیم. این حس مثبت با افزایش عزت نفس در کودکان به‌دست می‌آید. کودکانی که عزت نفس بالا دارند احساس می‌کنند دوست‌داشتنی و شایسته هستند و به‌تدریج به افرادی خوشحال و سازنده تبدیل می‌شوند. تقویت عزت نفس در کودکان موتور محرک آنان برای پیشرفت در زندگی است. برای این‌که به کودک کمک کنیم تا تصویر مثبتی از خود در طول رشدش داشته باشد، بهتر است این بایدها و نبایدها را در نظر بگیریم.

به فرزندمان حق انتخاب بدهیم

دادن حق انتخاب به کودکان – از میان مجموعه‌گزینه‌های عاقلانه‌ای که خودمان از پیش گزینش کرده‌ایم – موجب می‌شود آن‌ها احساس قدرتمند بودن پیدا کنند. برای مثال، می‌توانیم برای صبحانه دو گزینۀ تخم‌مرغ آب‌پز و کره‌مربا را به کودک پیشنهاد بدهیم تا خودش انتخاب کند کدام را می‌خواهد. وقتی کودک در خردسالی، گرفتن تصمیمات ساده را یاد می‌گیرد، برای روبه‌رو شدن با انتخاب‌های سختی که در طول رشدش با آن‌ها مواجه خواهد شد، آماده می‌شود. حق انتخاب باعث ایجاد عزت نفس در کودکان می‌شود و از مهم‌ترین زمینه‌های آن است.

همۀ کارهای فرزندمان را ما برایش انجام ندهیم

باید صبر و حوصله به‌خرج دهیم و بگذاریم کودک کارهایش را خودش انجام دهد. درست است که بیشتر از معمول طول می‌کشد؛ اما این صبوری موجب افزایش عزت نفس در کودکان خواهد شد. معلوم است که اگر خودمان لباس‌های یک بچه مهدکودکی را تنش کنیم، سریع‌تر و آسان‌تر کار تمام می‌شود تا این‌که خودش بپوشد؛ ولی اگر بگذاریم خودش این کار را انجام دهد و به او کمک کنیم، مهارت‌های جدیدی یاد می‌گیرد. هرچه او بیشتر با چالش‌های متفاوت و نو روبه‌رو شود، احساس شایستگی و اعتمادبه‌نفس بیشتری می‌کند. افزایش عزت نفس کودک از مهم‌ترین وظایفی است که ما والدین در قبال فرزندانمان برعهده داریم.

بگذاریم کودک بفهمد هیچ‌کس کامل نیست

یکی از چیزهایی که موجب عزت نفس پایین کودکان و حتی بزرگسالان می‌شود، این است که گمان می‌کنند باید کامل باشند و مورد تأیید همه. ایدئال‌گرایی از بازدارنده‌ترین ویژگی‌های انسان‌ها است که نمی‌گذارد هیچ کاری کامل انجام شود؛ چون همیشه این تردید وجود دارد که نکند کار من بی‌نقص نباشد!

خوب است برای فرزندمان توضیح دهیم که هیچ‌کس از او انتظار کامل بودن ندارد و اصلاً هیچ‌کس در همۀ زمینه‌ها کامل و عالی نیست. واکنش‌هایی که ما به اشتباه‌های بچه‌ها نشان می‌دهیم یا نوع رفتارهایی که هنگام  ناامیدشدن از بچه‌ها از ما سر می‌زند، همه این‌ها تعیین‌کننده نوع واکنش کودک به مسائل مختلف در آینده خواهد بود. می‌توانیم دلسردش کنیم تا همیشه در تردید به‌سر ببرد یا به او اعتمادبه‌نفس بدهیم تا بعد از شکست خوردن و شرمندگی، باز هم جسارت عمل کردن را داشته باشد. این مورد را به‌خاطر بسپارید؛ چون از مهم‌ترین راه های افزایش عزت نفس در کودکان است.

در تحسین و تعریف کردن از کودکمان غلو نکنیم

بچه‌ها در تشخیص تعریف و تمجیدهای ریاکارانه و بی‌اساس، استادند. تحسین کردن با کلمات اغراق‌آمیز روش مناسبی برای بالا بردن عزت نفس در کودکان نیست؛ در بهترین حالت موجب اعتماد به نفس کاذب خواهد شد. بهترین روش این است که همیشه از کودک تعریف کنیم؛ اما حواسمان باشد که تعریف کردنمان خاص باشد، نه این‌که صرفاً کلماتی بی‌هدف و بی‌پایه بر زبان بیاوریم.

برای نمونه، اگر کودک نقاشی‌اش را به ما نشان می‌دهد و ما دنبال این هستیم که واکنش مناسبی به او نشان دهیم، بهتر است نگوییم: «وای، این فوق‌العاده‌ست. تو بهترین هنرمند کل جهانی.» سعی کنیم در تعریف از کارش از جزئیات کاری که کرده استفاده کنیم؛ مثلا بگوییم: «من خیلی ذوق‌زده شدم که تو همۀ اعضای خانواده را کشیدی. حتی حواست به کوچک‌ترین چیزها مثل ریش پدرت بوده.» کودکی که از او این‌طور تعریف شود، واقع‌بین‌تر خواهد شد و می‌داند باید به‌خاطر چه چیزهایی به خودش افتخار کند، بدون این‌که دچار اعتمادبه‌نفس کاذب شود.

به کودک در خانه وظایف مناسب سنش بدهید

به فرزندمان مسئولیت بدهیم؛ کارهایی مثل چیدن و جمع کردن سفره یا میز، آب دادن به گل‌ها یا غذا دادن به پرنده‌ها و تاکردن لباس‌ها. این کارها به کودکان احساس شایسته بودن داده و مهارت های حل مسئله شان را رشد می‌دهد. انجام دادن درست و به‌موقع وظایف موجب پرورش افزایش عزت نفس در کودکان می‌شود.

برای افزایش عزت نفس در کودکان آن‌ها را با هم مقایسه نکنیم

علم ژنتیک می‌گوید حتی فرزندان یک پدر و مادر هم، تفاوت‌های ریشه‌ای با هم دارند. توانایی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی هر کدام از فرزندان منحصر به خود اوست؛ پس مقایسه آن‌ها با هم کار درستی نیست. به‌جای این کار، بهتر است سعی کنیم شخصیت متفاوت او را درک کنیم زیراکه هر کدام از کودکان یک هدیۀ ویژه‌ هستند. مقایسه شدن از دلایل اصلی از بین رفتن عزت نفس در کودکی است.

با کنایه یا سرزنش کودک را صدا نزنیم تا چیزی را ثابت کنیم

هیچ‌وقت و هرگز نباید احساسات کودک را تحقیر نکنیم. بهتر است در هنگام عصبانیت، یک وقفۀ کوتاه به خود بدهیم و چیزی نگوییم تا بعداً پشیمان نشویم. یادمان باشد ما حق داریم از کاری که یک کودک انجام داده، خوشمان نیاید؛ اما حق نداریم از خود آن کودک بدمان بیاید.

حواسمان باشد تفاوت این دو مدل در تعامل با کود معلوم باشد تا کودک هم بفهمد که که این ناخوشایندی مربوط به کاری است که انجام داده، نه خود او. درک این تفاوت به کودک دلگرمی می‌دهد و زمینۀ رشد افزایش عزت نفس و رسیدن به احساس مثبت از خودش را فراهم می‌کند. این طرز فکر فقط مخصوص کودکان نیست؛ بلکه باید با بزرگسالان هم این‌چنین رفتار کرد و عمل افراد را با شخصیتشان یکی نگرفت.

زمان‌هایی را با فرزندمان تنهایی سپری کنیم

چه به بهانۀ درست کردن و خوردن یک غذای فوری باشد، چه یک دوچرخه‌سواری کوتاه، سعی کنیم حداقل یک‌بار در هفته، زمان‌هایی را به‌تنهایی با فرزندمان بگذرانیم. این یک فرصت عالی است که با کودک صحبت کنیم تا بفهمیم در سرش چه می‌گذرد و رابطه خود را با او محکم‌تر کنیم.

والدینی که با فرزندانشان صمیمی‌تر هستند، فرزندانی با اعتماد به نفس‌ بیشتر دارند. این کودکان در روابط بزرگسالی هم بهتر عمل می‌کنند. پدرومادرهایی که برای ایجاد افزایش عزت نفس در کودکان خود تلاش می‌کنند، پدرومادرهای باهوش‌تری هستند و از حاصل عمری که برای تربیت فرزندانشان گذاشته‌اند، راضی‌تر خواهند بود.

منبع: Parents