ما به عنوان بزرگسال، سرپرست و نان‌آور خانواده، همیشه فکر می‌کنیم کودکان، شاد و بی‌دغدغه هستند و هیچ مشکلی ندارند. ممکن است که با خودمان فکر کنیم که فرزندان ما دغدغه‌ای ندارند، مثلا کار نمی‌کنند و شغلی ندارند که نگران از دست دادنش باشند و اصلا لازم نیست نگران پرداخت قبض‌های آب و برق و اجاره‌خانه و تامین مخارج زندگی باشند. ولی سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است؛ اصلا چه چیزی می‌تواند باعث استرس کودکان شود؟ جواب: خیلی چیزها! حتی کودکان خیلی کوچک هم نگرانی‌هایی دارند و تا حدی استرس می‌گیرند. پس بهتر است استرس در کودکان را جدی بگیریم. به همین منظور، در این مقاله، با هم علائم استرس کودکان و روش‌های مقابله با آن را بررسی خواهیم کرد.
منشا استرس در کودکان
استرس کودکان به دلیل انتظاراتی است که از او داریم و توانایی فرزند ما در انجام دادن وظایفی که بر دوشش می‌گذاریم. این انتظارات معمولا منشا بیرونی دارند، مانند خانواده، گروه دوستان و مدرسه برعهده کودکان گذاشته می‌شوند. اما گاهی منشا استرس کودکان درونی است، مثلا گاهی کودکان خودشان را (آنچه که در حال حاضر هستند) با خود ایده‌آل (آنچه که دوست دارند باشند) مقایسه می‌کنند.
استرس می‌تواند بر روی همه افراد تاثیر بگذارد، کودکان هم مثل بزرگسالان تحت فشار استرس قرار می‌گیرند. جدایی از والدین یکی از عوامل به وجود آمدن استرس کودکان در مدرسه و پیش‌دبستانی است. با بزرگ شدن کودکان، فشارهای اجتماعی و تحصیلی، استرس بیشتری ایجاد می‌کند. به ویژه تلاش برای مورد تایید واقع شدن توسط جامعه و گروه دوستان باعث استرس کودکان می‌شود.
بیشتر کودکان، بعد از مدرسه، وقت زیادی برای بازی و استراحت دارند. تمایل کودکان به شکایت کردن از کلاس‌هایشان و یا اصرارشان به دوست نداشتن مدرسه، نشانه وجود استرس در کودکان است. این استرس می‌تواند از سنگین بودن برنامه‌های مدرسه باشد. اگر فرزند ما مدام از محیط مدرسه و کلاس‌ها شکایت می‌کند، می‌توانیم با او از معایب و مزایای نرفتن به مدرسه و یا همان کلاس (کلاس زبان و کلاس‌های کمک آموزشی) صحبت کنیم.
اگر شرکت در آن کلاس برای کودک ما اجباری است بهتر است روش‌هایی پیدا کنیم تا به کودکمان برای مدیریت زمان و انجام تکالیفش کمک کنیم و از این طریق استرس او را کاهش دهیم.
استرس کودکان گاهی با مسائلی خارج از زندگی خودش نیز شدت پیدا می‌کند. آیا در حضور کودکمان در مورد مشکلات کاری یا بیماری فردی در فامیل صحبت می‌کنیم؟ در حضور او با همسرمان بر سر مسائل مالی جر و بحث می‌کنیم؟
وقتی کودکمان در جمع حضور دارد، باید مواظب باشیم چگونه در مورد این مسائل حرف می‌زنیم، زیرا نگرانی والدین به آنها نیز منقل می‌شود و باعث استرس کودکان می‌شود. همچنین دیدن اخبار تلویزیون و خبرهای مربوط به مسایل دنیای بزرگسالان باعث ایجاد استرس در بچه‌ها می‌شود.
وقتی کودکان تصاویر دلخراش و ناراحت‌کننده را می‌بینند، یا خبرهای مربوط به بلایای طبیعی و حملات تروریستی را می‌شنوند، نگران ایمنی خویش و عزیزانشان می‌شوند. برای مقابله با استرس کودکان بهتر است با آنها در مورد مفهوم اخباری که می‌شنوند، حرف بزنیم. همچنین می‌توانیم از برنامه‌هایی که کودکانمان می‌بینند آگاهی داشته باشیم تا بهتر بتوانیم به آنها کمک کنیم.
ما به عنوان والدین باید مراقب باشیم که چطور موضوعات حساس و تنش‌زایی مانند بیماری، مرگ عزیزان و طلاق را به بچه‌ها بگوییم. این موضوعات به‌اضافه فشارهای روزمره‌ای که هرکودکی تجربه می‌کند، باعث می‌شود که استرس کودکان دوچندان و پررنگ‌ترشود.
حتی یک طلاق توافقی و مسالمت‌آمیز می‌تواند برای کوکان سخت باشد. زیرا خانواده‌شان تغییر زیادی می‌کند و احساسات و امنیتشان به چالش کشیده می‌شود.
والدینی که از هم طلاق گرفته‌اند هرگز نباید کاری کنند که کودکانشان مجبور باشد بین پدر و مادرش یکی را انتخاب کند و از او طرفداری کند. و همچنین هرگز نباید حرفهای منفی در مورد طرف مقابلشان بگویند.
بهتر است در نظر داشته باشیم که گاهی موضوعاتی که برای ما پیش‌پا افتاده هستند، می‌توانند باعث ایجاد استرس کودکان شوند. باید کودکمان بداند که استرس و نگرانی‌اش را درک می‌کنیم و احساسش را سرسری نمی‌گیریم.
علائم استرس کودکان
تشخیص استرس کودکان همیشه ساده نیست اما گاهی با علائمی همراه است. علائم استرس کودکان می‌تواند شامل تغییرات رفتاری از قبیل نوسان خلقی، برون‌ریزی و خشم، تغییر در الگوی خواب و شب‌ادراری باشد. علائم استرس کودکان در بعضی کودکان می‌تواند شامل دردهای فیزیکی، مانند دل‌درد و سردرد باشد. بعضی دیگر از کودکان در تمرکز کردن و انجام تکالیف مدرسه با مشکل مواجه می‌شوند. بعضی از بچه‌ها انزواطلب می‌شوند و ساعات زیادی را به تنهایی می‌گذرانند.
از دیگر علائمی که در کودکان کوچکتر دیده می‌شود می‌توان به عادت‌های جدید مانند مکیدن انگشت شست، پیچیدن موها دور انگشت و انگشت کردن در بینی اشاره کرد. کودکان بزرگتر ممکن است شروع به دروغگویی کنند، در مدرسه قلدری کنند و یا از معلمان و مدیران سرپیچی کنند. کودکی که استرس دارد، همچنین ممکن است به مشکلات کوچک، واکنش‌های تندی نشان دهد، کابوس ببیند، وابسته شود و یا تغییرات خیلی زیادی در نمرات مدرسه‌اش داشته باشد.
مقابله با استرس در کودکان – راه های مبارزه با استرس کودکان چیست؟
چگونه برای کاهش استرس کودکان به آنها کمک کنیم؟ استراحت کافی، تغذیه مناسب و آگاهی ما به چگونگی برخورد صحیح با فرزندمان، می‌توانند توانایی ما را برای مقابله با استرس کودکان افزایش می‌دهد. یکی از راه های مبارزه با استرس کودکان این است که به عنوان والدین، هر روز برای کودکمان وقت بگذاریم. ممکن است گاهی فرزندمان نیاز داشته باشد که با ما حرف بزند و گاهی فقط نیاز دارد که ما در کنارش حضور داشته باشیم. حتی اگر می‌دانیم کودکمان استرس دارد، نباید او را وادار به صحبت کردن کنیم. گاهی اوقات کودکان فقط با بازی کردن با والدین احساس بهتری پیدا می‌کنند.
حتی وقتی کودکان بزرگتر می شوند، خیلی مهم است که با آنها وقت بگذارنیم. برای بعضی از ما سخت است که بعد از یک روز کاری، به‌ویژه اگر روز استرس‌‌زایی بوده است، روی زمین بشینیم و با کودکمان بازی کنیم یا در مورد اینکه روزشان را چگونه گذرانده‌اند و چه اتفاقاتی برای‌شان افتاده با آنها صحبت کنیم. اما ابراز علاقه به کودکمان نشان می‌دهد که چقدر برایمان مهم هستند.
برای کاهش استرس کودکان دیگر می‌توانیم چه کارهایی انجام بدهیم؟ ما می‌توانیم با صحبت کردن در مورد چیزی که باعث ایجاد اضطراب در کودکمان شده، به آنها کمک کنیم. می‌توانیم با همدیگر راه‌حل‌هایی برای مشکلات و کاهش استرس کودکمان پیدا کنیم. این راه‌حل می‌تواند کم کردن کلاس‌های فوق‌برنامه، صرف وقت بیشتر با والدین یا معلم، ورزش کردن و یا درست کردن کاردستی و برنامه‌ریزی‌های روزانه و داشتن دفتر خاطرات باشد.
همچنین می‌توانیم با پیش‌بینی موقعیت‌های استرس‌زا، کودکمان را آماده کنیم و از این راه نگذاریم که استرس زیادی را تحمل کند. به‌عنوان مثال، پیش از رفتن به مطب دکتر، می‌توانیم با فرزندمان در مورد ویزیت پزشک و مراحل معاینه و کارهای درمانی صحبت کنیم و توضیح دهیم در مطب دکتر چه اتفاقی خواهد افتاد. اطلاعاتی که به کودک می‌دهیم باید متناسب سنش باشد. کودکان خیلی کوچکتر نیازی به آماده‌سازی و جزئیات زیاد ندارند.
باید به خاطر داشته باشیم، استرس تا حدی طبیعی است. کودکمان باید بداند که عصبانی شدن، ترسیدن، احساس تنهایی و اضطراب داشتن کاملا طبیعی است و ایرادی ندارد و افراد دیگر نیز این احساسات را تجربه می‌کنند. قوت قلب دادن خیلی مهم است، پس به آنها بگوییم که مطمئن هستیم می‌توانند از پس مشکلات و نگرانی‌هایشان برآیند.
برای کاهش استرس کودکان چه باید کرد؟
وقتی کودکان نمی‌توانند یا نمی‌خواهند در مورد مشکلشان با ما صحبت کنند، می‌توانیم در مورد مشکلاتمان با آنها صحبت کنیم. با این کار به کودکانمان نشان می‌دهیم که مایل به صحبت کردن در مورد هر موضوعی هستیم و هر وقت آماده باشند به صحبت‌هایشان گوش می‌دهیم. اگر کودکمان علائم و نشانه‌هایی نشان می‌دهد که باعث نگرانی‌مان می‌شود، اما تمایلی به گفتگو ندارد، باید به مشاور مراجعه کنیم.
کتاب باعث می‌شود کودکان با شخصیت‌های داستان هم‌ذات‌پنداری کنند و در موقعیت‌های استرس‌زای داستان، خود را جای آنها قرار داده و از نحوه مقابله آنها با استرس آموزش ببینند. فیلم «الکساندر و روز وحشتناک، افتضاح، ناگوار، خیلی بد» و کتاب «جدایی دایناسورها» می‌توانند برای آموزش مفاهیمی که ممکن است در کودک ایجاد استرس کند مفید باشند.
بیشتر والدین توانایی مقابله با استرس کودکان را دارند. زمانی به کمک حرفهای نیاز است که رفتار کودکان تغییر کرده باشد، یا استرس باعث اضطراب و دلشوره جدی در فرزندمان شود، و یا زمانی‌که رفتار کودک باعث ایجاد مشکلات جدی در خانه و مدرسه شود.
در صورتی‌که به کمک بیشتر نیاز داشته باشیم، می‌توانیم با دکتر، مشاور و معلمان مدرسه مشورت کنیم.
سخن آخر درباره استرس کودکان
افراد در هر سنی با استرس و اضطراب مواجه می‌شوند. کودکان پیش‌دبستانی به دلیل جدایی از والدین ممکن است دچار استرس شوند. هر چه کودک بزرگتر می‌شود، فشارهای بیشتری از طرف جامعه به او تحمیل می‌شود. گاهی انتظارات فراتر از توانایی فرزندانمان باعث استرس کودکان در مدرسه می‌شود. استرس کودک در امتحانات و نیز در مقاطع بالاتر، استرسی که ماراتون کنکور به دانش‌آموزان تحمیل می‌کند، از دیگر دلایلی است که منجر به استرس کودکان می‌شود.
استرس در کودکان را جدی بگیریم و با ایجاد محیطی دوستانه و آرام در خانه، امکان گفتگو را برای آنها فراهم کنیم. با به‌کارگیری راهکارهای بالا می‌توانیم علائم استرس کودکان را شناسایی و به کاهش استرس فرزندمان کمک کنیم.
منبع: Kids Health